Streszczenie
Nadzieja w Martwym domu. Spotkania Herlinga-Grudzińskiego z Szałamowem Artykuł stanowi próbę całościowego, syntetycznego opisu stosunku Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (1919–2000) – wielkiego polskiego pisarza na emigracji, w przeszłości (1940–1942) więźnia stalinowskich łagrów, a potem autora Innego Świata (1951) – do twórczości Warłama Szałamowa (1907–1982), wybitnego pisarza rosyjskiego, tworzącego w ZSRR, wcześniej (1929–1931; 1937–1951) długoletniego więźnia sowieckich łagrów. Szałamow jest przede wszystkim znany jako autor genialnych, acz niezwykle mrocznych Opowiadań kołymskich (pisane w 1954–1962, publikowane od 1966–1967), autobiograficznych, ale głównie opisujących kondycję człowieka pierwszej połowy XX wieku w warunkach skrajnie nieludzkich. Czytając gorliwie Szałamowa od początku lat 70. aż do końca życia, Herling poszukiwał u tego rosyjskiego pobratymca (którego znał oczywiście jedynie z lektury), odpowiedzi zarówno na pytania o znaczeniu historycznym, jak i te o wymiarze metafizycznym. Z jednej strony, postawa i twórczość ludzi jak Szałamow była dlań dowodem na istnienie „innej Rosji”, niejako „źródła podziemnego” w procesie nieuchronnego, jak wierzył Herling, wyzwalania Europy Wschodniej i Środkowej z jarz-ma komunizmu. Z drugiej wszak strony, polski pisarz nie przyjmował skrajnie pesymistycznego obrazu świata i człowieka Szałamowa, wierząc gorąco, iż w każdej istocie ludzkiej istnieje – mówiąc językiem Franza Kafki – „twarde jądro”, którego nie jest w stanie wykorzenić najbardziej nieludzki ustrój. Ani nazizm, ani komunizm, określane przez Herlinga mianem „braci-bliźniaków”. Polski pisarz uznawał ostatecznie Szałamowa – dodajmy, iż przekonanego ateistę – za osobę świętą, obok, notabene, takich arcyważnych dla Europy postaci, jak ojciec Maksymilan Kolbe, Janusz Korczak, Albert Camus czy Franz Kafka.
Po śmierci Jerzego Pomianowskiego audycja ze stycznia 2017
Nagranie z Polskiego Radia Kraków (Koło Kultury z 5.01.2017) – rozmawiała red. Katarzyna Fortuna.
Wspomnienie Grzegorza Przebindy o nieodżałowanym Jerzym Pomianowskim (1921-2016) – wybitnym literacie, znawcy kultury rosyjskiej, wybornym tłumaczu m.in Izaaka Babla, Aleksandra Sołżenicyna, Michaiła Bułhakowa, Jewgienija Szwarca.
