Alexander Solzhenitsyn (1918-2008) – person and deed
Александр Солженицын (1918-2008) – человек и поступок
W piątek i sobotę 11 i 12 grudnia 1981 roku – dosłownie w przeddzień stanu wojennego, wprowadzonego w PRL-u w niedzielę 13 grudnia – ówczesny Instytut Filologii Rosyjskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Towarzystwo Humanistyczne Niezależnego Stowarzyszenia Studentów UJ zorganizowały niezależną (w wymowie – zdecydowanie antyradziecką) konferencję literacko-historyczną “Oblicza Rosji”. Z referatami wystąpili: Józef Smaga, Andrzej Drawicz, Grzegorz Przebinda, Bogusław Mucha, Miłowit Kuniński, Anna Raźny, Ryszard Łużny, Lucjan Suchanek, Józef Tischner. Ponieważ konferencja rozpoczęła się w dniu 63. urodzin Aleksandra Sołżenicyna, organizatorzy wystosowali pismo do wielkiego rosyjskiego pisarza, przebywającego wówczas na przymusowej emigracji w USA:
Szanowny Panie!
W Uniwersytecie Jagiellońskim, najstarszej polskiej uczelni, rozpoczyna się dziś zorganizowana przez Instytut Filologii Rosyjskiej oraz Towarzystwo Humanistyczne Niezależnego Zrzeszenia Studentów sesja naukowa „Oblicza Rosji”, poświęcona literaturze i historii naszego wschodniego sąsiada.
W Polsce posierpniowej wzrosło zainteresowanie Rosją, jej dziejami, kulturą i literaturą. Polacy pragną poznać prawdziwy obraz Pana Ojczyzny, inny od tego, jaki w sposób tendencyjny, sprymityzowany i zafałszowany przedstawia propaganda. Sporo było dotąd tematów tabu, uznanych przez oficjalną ideologię za zbędne, szkodliwe, niebezpieczne. Nie można było mówić o nich otwarcie. Dziś sytuacja uległa zmianie. Nasza sesja jest próbą – zapewne nie ostatnią – prezentacji pisarzy myślicieli i polityków, bez których wiedza o Rosji, o jej przeszłości i dniu dzisiejszym, nie może być pełna.
Dwa spośród referatów mają za temat Pańską twórczość, którą w Polsce, a w Krakowie w szczególności, interesuje się wiele osób. Pana książki są u nas szeroko znane, mimo iż dostęp do nich nadal jeszcze jest utrudniony. Wysoko cenimy ich postępowe treści i humanistyczny wydźwięk. Jest Pan dla nas przedstawicielem tego nurtu w literaturze światowej, który podejmuje tak ważne w naszych czasach tematy godności człowieka, wolności, prawdy, sprawiedliwości.
Dzisiaj 11 XII 1981 przypada rocznica Pana urodzin. Pragniemy przeto dedykować Panu sesję, w której twórczość autora “Archipelagu Gułag” zajmuje czołowe miejsce. Równocześnie przesyłamy najlepsze życzenia, oczekując z niecierpliwością dalszych Pana dzieł, które przyjmujemy zawsze z największym zainteresowaniem.
Prosimy przyjąć wyrazy prawdziwego szacunku
Kraków, 11 XII 1981
В пятницу и субботу, 11 и 12 декабря 1981 года – буквально накануне военного положения, введенного в Польской Народной Республике в воскресенье 13 декабря, – тогдашний Институт русской филологии Ягеллонского университета и Гуманистическое общество Ассоциации независимых студентов Ягеллонского университета организовали независимую (по своему значению – определенно антисоветскую) литературно-историческая конференция «Лики России». С докладами выступили: Юзеф Смага, Анджей Дравич, Гжегож Пшебинда, Богуслав Муха, Миловит Кунински, Анна Разьны , Рышард Лужны, Луциан Суханек, Юзеф Тишнер. Конференция началась в день 63-летия Александра Солженицына, и организаторы написали письмо великому русскому писателю:
On Friday and Saturday, 11 and 12 December 1981 – literally on the eve of martial law, introduced in the People’s Republic of Poland on Sunday 13 December – the then Institute of Russian Philology of the Jagiellonian University and the Humanistic Society of the Independent Students’ Association of the Jagiellonian University organized an independent (in its meaning – definitely anti-Soviet) literary and historical conference “Faces of Russia”. Presentations were given by: Józef Smaga, Andrzej Drawicz, Grzegorz Przebinda, Bogusław Mucha, Miłowit Kuniński, Anna Raźny, Ryszard Łużny, Lucjan Suchanek, Józef Tischner. Since the conference began on the 63rd birthday of Alexander Solzhenitsyn, the organizers wrote a letter to the great Russian writer who was then forced to emigrate in the USA:
Sir!
The “Faces of Russia” scientific session, devoted to the literature and history of our eastern neighbor, begins today at the Jagiellonian University, the oldest Polish university, organized by the Institute of Russian Philology and the Humanistic Society of the Independent Students’ Association. In post-August Poland, interest in Russia, its history, culture and literature increased. Poles want to know the true image of the Lord of the Homeland, different from the one presented by propaganda in a biased, primitive and distorted way. So far, there have been many taboos considered by the official ideology as unnecessary, harmful and dangerous. It was impossible to talk openly about them. Today the situation has changed. Our session is an attempt – probably not the last – to present writers, thinkers and politicians, without whom the knowledge about Russia, its past and today cannot be complete. Two of the papers are about your work, which many people are interested in in Poland, and in Krakow in particular. Your books are widely known in our country, although access to them is still difficult. We highly appreciate their progressive content and humanistic overtone. You are a representative of this trend in world literature, which deals with the topics of human dignity, freedom, truth and justice that are so important in our time. Today, December 11, 1981 is the anniversary of your birthday. Therefore, we would like to dedicate you to a session in which the work of the author of “The Gulag Archipelago” is at the forefront. At the same time, we send our best wishes, eagerly awaiting your further works, which we always accept with the greatest interest. Please accept our sincere respects
Krakow, December 11, 1981
Brałem udział w tej konferencji jeszcze jako student IV roku rusycystyki w ówczesnym Instytucie Filologii Rosyjskiej UJ. Aula uniwersytecka była wtedy zabita aż do ostatniego miejsca. Ci, którzy wejść nie zdołali, słuchali naszych wystąpień z głośników na korytarzach i na wewnętrznych schodach Collegium Novum. Jeszcze w sobotę 12 grudnia 1981 – po po południu – odprowadziłem Plantami w kierunku Dworca Głównego Andrzej Drawicza – mojego Mistrza i Przyjaciela. Wracał on do domu do Warszawy na Służewcu. Spieszył się bardzo i “zdążył jako zaraz po północy – już 13 grudnia 1981 – przyszli po niego “żołnierze’ Czesława Kiszczaka i Andrzej Drawicz trafił na długo do obozu internowania. Napisze o tym później, już po uwolnieniu, we wspomnieniach Wczasy pod lufą. Ja zaś zamieszczam poniżej tekst swojego wystąpienia na konferencji “Oblicza Rosji”, opublikowanego w podziemiu dopiero w 1987, czyli sześć lat później.
I participated in this conference as a fourth-year student of Russian Studies at the Institute of Russian Philology of the Jagiellonian University. The university lecture hall was then killed until the last seat. Those who failed to enter listened to our speeches from loudspeakers in the corridors and on the internal stairs of Collegium Novum. On Saturday, December 12, 1981 – in the afternoon – I escorted through Planty towards the Main Railway Station Andrzej Drawicz – my Master and Friend. He was returning home to Warsaw in Służewiec. He was in a hurry and “as soon as after midnight – on December 13, 1981 -” Czesław Kiszczak’s “soldiers” came for him and Andrzej Drawicz was sent to an internment camp for a long time. He will write about it later, after his release, in his memoirs called Wyszne under the barrel. I am putting below the text of my speech at the conference “Faces of Russia”, published in the underground only in 1987, that is six years later.
Rozkaz zapomnieć – czyli dlaczego nie opublikowano “Oddziału chorych na raka” Aleksandra Sołżenicyna
Materiał faktograficzny z komentarzem
Grzegorz Przebinda
Gdy „Oddział chorych na raka” został złożony w redakcji czasopisma „Nowy Mir” Aleksander Isajewicz miał już za sobą pierwszy, jakże ważny, krok swojej drogi twórczej. Ten pierwszy krok, który nazwany został “Jednym dniem Iwana Denisowicza”, wyrósł z krwi milionów niewinnie unicestwionych, wyrósł z osobistego doświadczenia autora.
An order to forget – why the “Cancer Ward” by Alexander Solzhenitsyn was not published. Factual material with commentary.
Grzegorz Przebinda
When the “Cancer Ward” was submitted to the editorial office of the “Nowy Mir” magazine, Aleksander Isajewicz already had the first, very important step of his creative path behind him. This first step, called “One Day of Ivan Denisovich”, grew out of the blood of millions of innocently annihilated, and grew out of the author’s personal experience.
Aleksander Sołżenicyn (1918–2008) był sumieniem Rosji – rozmowa radiowa z Grzegorzem Przebindą po śmierci wielkiego pisarza, w sierpniu 2008.
W czasach pogardy dla człowieka bronił skrzywdzonych i poniżonych. Czynił to w duchu Dostojewskiego i Tołstoja, przeciwko rewolucji bolszewickiej. W tym sensie był także sumieniem Rosji – mówił historyk literatury, profesor Grzegorz Przebinda w audycji Witolda Malesy.
Александр Солженицын (1918–2008) был совестью России – интервью с Гжегожем Пшебиндой после смерти великого писателя. В годы презрения к человеку он защищал униженных и оскорбленных, делая это в духе Достоевского и Толстого, против большевистской революции. В этом смысле Солженицын был и совестью России, – сказал историк литературы, профессор Гжегож Пшебинда в передаче Витольда Малеса.
Alexander Solzhenitsyn (1918–2008) was the conscience of Russia – an interview with Grzegorz Przebinda after the death of the great writer. In the years of contempt for man, he defended the humiliated and insulted, doing it in the spirit of Dostoevsky and Tolstoy, against the Bolshevik revolution. In this sense, Solzhenitsyn was also the conscience of Russia, – said the literary historian, professor Grzegorz Przebinda in the program of Witold Malesa.
Autorskie artykuły i eseje o Sołżenicynie
Александр Ват о Солженицыне, нацизме и коммунизме
Среди польских писателей второй половины ХХ века, откликавшихся на творчество Александра Солженицы-на, особого внимания заслуживают Александр Ват (1900-1967) и Густав Герлинг-Грудзинский (1919-2000). Первый широко известен благодаря фундаментальной книге «Мой век», опубликованной в 1977 году в польском эмиграционном издательстве в Лондоне, второй – как автор автобиографического романа «Иной мир. Советские записки»
Солженицын в Польше 1962-1989
Буквально на второй день после публикации в журнале «Новый мир» «Одного дня Ивана Денисовича» либеральный, по тогдашним меркам, варшавский еженедельник «Политика» («Polityka») начал печатать польский перевод этого солженицынского произведения, сделанный поэтом Витольдом Домбровским и его женой Ирэной Левандовской. Рассказ сразу стал сенсацией в кругах польской интеллигенции времён уходящей политической оттепели.
Творчество Солженицына злазами Герлинга-Грудзинского
В 1963–1969 годах Герлинг-Грудзинский написал о Солженицыне три обстоятельных статьи: «Егор и Иван Денисович», «Русский реализм» и «Час истины». В них он пытался сравнить первый опубликованный рассказ Солженицына с «Островом Сахалин» Чехова и рассуждал о полифоничности романов «В круге первом» и «Раковый корпус», тогда ещё не переведённых на польский язык.
Powrót Aleksandra Sołżenicyna
U schyłku lat sześćdziesiątych, tuż po agresji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację, wielu sowieckich kolegów-pisarzy próbowało przekonać Sołżenicyna, aby nie walczył naiwnie z Historią. Ona bowiem, jak sądzili, kieruje się żelazną materialną konsekwencją – po cóż więc walczyć z nią kruchym piórem? Pióro w ręku pisarza tak zdolnego jak Sołżenicyn, sądzili koledzy, winno się raczej stać narzędziem uzyskiwania zaszczytów oraz dóbr materialnych: stypendiów, wczasów twórczych oraz dacz letniskowych. Jako że pisarz owych „rozsądnych sugestii” nie przyjął, w roku 1969 został przez kolegów wykluczony ze Związku Pisarzy Sowieckich, a następnie dekretem Prezydium Rady Najwyższej pozbawiono go obywatelstwa sowieckiego, wsadzono do samolotu i wypędzono z obszaru ZSRR. A jednak ów spór Sołżenicyna z materialną konsekwencją Historii zakończył się podwójnym zwycięstwem pisarza.
